Oedeem kan worden onderverdeeld in lymfoedeem, veneus oedeem en lipoedeem. Onderstaande tekst geeft informatie over lymfoedeem en lipoedeem.

Lymfoedeem

Wanneer het lymfestelsel beschadigd is of lymfeklieren zijn verwijderd, wordt overtollig weefselvocht onvoldoende afgevoerd. Vochtophoping in de huid en onderliggende weefsels veroorzaakt (pijnlijke) zwellingen en stijfheid.

Het lymfestelsel is een netwerk van lymfevaten en lymfeknopen, ook wel klieren genoemd. Ze maken deel uit van ons lichamelijke reinigings- en afweersysteem. Bij een gezond lymfesysteem voeren de lymfevaten het vocht dat zich in de cellen van onze organen bevindt, af naar de lymfeknopen (klieren). Deze klieren bevinden zich voornamelijk in de liezen, oksels en hals en zorgen voor filtering, reiniging en ontsmetting van het weefselvocht. Ze filteren afvalstoffen (beschadigde cellen, virussen, schimmels en bacteriën) eruit en maken eventuele ziekteverwekkers onschadelijk. Wanneer het lymfestelsel niet intact is (lymfeklieren kunnen ontbreken, verwijderd zijn of het lymfestelsel kan beschadigd zijn), wordt het weefselvocht niet of slechts gedeeltelijk afgevoerd. Het ophopende vocht veroorzaakt zwellingen en uit zich in lymfoedeem.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen primair en secundair lymfoedeem.

Primair lymfeoedeem

Van primair lymfoedeem wordt gesproken als de afwijking aan het lymfestelsel is aangeboren. Soms functioneert het lymfestelsel niet (goed genoeg) of zijn er minder lymfevaten of -klieren aanwezig. Het lymfoedeem ontstaat vaak pas na een trauma (verstapping, overbelasting etc.) of een operatie.

Secundair lymfeoedeem

Bij secundair lymfoedeem is er sprake van invloeden van buitenaf, zoals infecties (bijvoorbeeld wondroos), ernstige verbranding van de huid of een open botbreuk. Ook kan secundair lymfoedeem het gevolg zijn van bestralingen of een operatie waarbij lymfeklieren zijn verwijderd. Deze behandelingen vinden vaak plaats bij behandeling van kanker.

Lymfoedeem is te herkennen aan een zwelling, meestal aan de zijde waar het lymfestelsel beschadigd is of lymfeklieren zijn verwijderd. Het geeft een zwaar gevoel in armen of benen, een gevoel van spanning rondom polsen, vingers, enkels, ellebogen of knieën. Soms geeft de zwelling een zeurende of stekende pijn en stijfheid in gewrichten waardoor bewegingen beperkt kunnen worden. Lymfoedeem is tevens te herkennen aan de toegenomen omvang van een lichaamsdeel.

Lymfoedeem kan goed worden behandeld door middel van oedeemtherapie (manuele lymfedrainage of intermitterende pneumatische compressietherapie (IPC)) in combinatie met ambulante compressietherapie (zwachtelen) om vervolgens therapeutisch elastische kousen (TEK) aan te laten meten.

Lipoedeem

Lipoedeem is een aandoening waarbij een bovenmatige toename te zien is van vetweefsel op benen, heupen, billen en soms armen. Deze aandoening is chronisch en wordt als pijnlijk ervaren. De precieze oorzaak voor lipoedeem is (nog) niet bekend, maar ontstaat vaak rond de puberteit, na zwangerschap of de menopauze en wordt gelinkt aan hormonale veranderingen. Lipoedeem komt nagenoeg alleen bij vrouwen voor. Soms zien we een combinatie van lip- en lymfoedeem.

De kenmerken van lipoedeem zijn onder te verdelen in verschillende stadia.

 Stadium 1
De huid is zacht en cellulite wordt gezien, ook wel sinaasappelstructuur genoemd.

Stadium 2
De huid krijgt een grovere structuur, met meer zichtbare en voelbare oneffenheden.

 Stadium 3
De huid vertoont grovere stukken vetweefselvermeerdering, die walnootachtig van vorm is. De vorm van de benen verandert ook. Lymfoedeem wordt in dit stadium vaak ontwikkeld. Lipoedeempatiënten met overgewicht ontwikkelen daarbij vaker lymfoedeem, terwijl bij lipoedeempatiënten met een normaal gewicht het lipoedeem jarenlang stabiel kan blijven.

Wanneer lymf- en lipoedeem gecombineerd is, spreken we van lipolymfoedeem, ook wel stadium 4 genoemd.

De klachten voorkomend bij lipoedeem zijn onevenredig zware benen, heupen, billen en/of armen waarbij het overtollige vetweefsel abrupt stopt bij knieën of enkels, of bij ellebogen of polsen. Diëten en daarmee gepaard gaand gewichtsverlies heeft nauwelijks invloed op de vet- en vochtophopingen. Boven- en onderlichaam kunnen wel twee tot drie kledingmaten verschillen. De zwellingen komen symmetrisch voor.

Het weefsel is gevoelig en de pijn kan variëren van mild tot extreem waarbij een lichte aanraking of druk al niet te verdragen is. Er ontstaan snel blauwe plekken. Benen voelen zwaar aan en zijn opgezwollen door vochtophoping (zie lymfoedeem). Gewrichtsproblemen kunnen ontstaan, zoals knieklachten en de huid van de benen kan beschadigen door het schuren van de huid.

Patiënten kunnen last hebben van algehele vermoeidheid en ondervinden vaak een mobiliteitsbeperking. Dit kan invloed hebben op hun dagelijks functioneren en kan leiden tot maatschappelijke isolatie, psychosociale klachten, maar ook obesitas.

De klachten van lipoedeem kunnen door de huidtherapeut behandeld worden door middel van oedeemtherapie en ambulante compressietherapie.